Met steun van:

IPA, Internationale Uitgevers Vereniging
Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung
FEP/FEE, Federatie van Europese Uitgevers
EU-READ, Consortium van Europese leesbevorderingsorganisaties
PEN Internationaal
IFLA, Internationale Federatie van Bibliotheekverenigingen
IBBY, The International Board on Books for Young People

Geavanceerde leesvaardigheid is ons krachtigste hulpmiddel voor het ontwikkelen van analytisch en kritisch denken. Zij traint metacognitie en cognitief geduld, vergroot onze conceptuele capaciteiten, traint cognitieve empathie en perspectief kiezen – sociale vaardigheden die onmisbaar zijn voor geïnformeerde burgers in een democratische samenleving. De ondertekenaars van dit manifest roepen op om de blijvende betekenis van geavanceerde leesvaardigheid ook in het digitale tijdperk te erkennen. Hoe we het tij van de afnemende leesvaardigheid kunnen keren, is een van de urgente uitdagingen waarmee de samenleving wordt geconfronteerd. Om als geïnformeerde burgers deel te nemen aan een democratische samenleving hebben we leesvaardigheden en leespraktijken van een hoog niveau nodig, die veel verder gaan dan alleen het decoderen van teksten. Lezen is niet alleen de belangrijkste weg naar persoonlijke ontwikkeling, de basis van een leven lang leren en de basis van een groot deel van onze informatie-uitwisseling, maar het is ook een cruciale dimensie van sociale interactie en participatie. De snelle groei van schermtechnologieën heeft enorme hoeveelheden audio-, visuele en tekstuele inhoud binnen handbereik gebracht. De digitale revolutie heeft veel positieve resultaten opgeleverd. Tekstuele inhoud is bijvoorbeeld toegankelijker geworden in delen van de wereld met een informatieachterstand en er kan beter rekening worden gehouden met de behoeften van lezers met beperkingen en verschillende capaciteiten. We moeten er echter voor waken dat sommige leesvaardigheden en -praktijken niet beschouwd worden als overblijfselen uit een snel verdwijnend ouder informatietijdperk. Dit betreft met name het langere boek en de geavanceerde leesvaardigheid die daarvoor nodig is. De digitale wereld biedt wellicht meer aanleiding tot lezen dan ooit in de geschiedenis, maar verleidt ook om oppervlakkiger en meer gefragmenteerd te lezen – of zelfs helemaal niet meer te lezen. Dit brengt geavanceerde leesvaardigheid steeds meer in gevaar. Wij roepen daarom op tot een heroverweging van de rol van geavanceerde leesvaardigheid in het digitale tijdperk. In een steeds complexere informatieomgeving moeten geïnformeerde burgers steekhoudende van niet-steekhoudende bronnen kunnen onderscheiden, en hun leesgedrag flexibel kunnen aanpassen aan verschillende contexten. Geavanceerde leesvaardigheid betreft een oefening in aandacht en cognitief geduld, waardoor de woordenschat en conceptuele capaciteiten worden uitgebreid en de vooroordelen van lezers actief worden uitgedaagd. Het zijn vooral lange teksten, zoals boeken, die geavanceerde leesvaardigheid bevorderen. Ze trainen ons om verschillende interpretaties te testen, tegenstrijdigheden, vooroordelen en logische fouten op te sporen, en om subtiele en fragiele verbindingen tot stand te brengen tussen teksten en culturele achtergronden die we nodig hebben voor de uitwisseling van menselijke oordelen en emoties. Geavanceerde leesvaardigheid is ons krachtigste hulpmiddel om analytisch en strategisch denken te ontwikkelen. Zonder deze vaardigheid zijn we slecht opgewassen tegen populistische vereenvoudigingen, complottheorieën en desinformatie, en worden we daardoor kwetsbaar voor manipulatie. Het onderwijs richt zich echter steeds meer op multimodale media, wat ten koste gaat van een diepgaande omgang met tekstuele informatie. Bovendien wordt de complexiteit van het lezen, als gevolg van de neiging tot efficiëntie, gezien als een probleem dat moet worden opgelost door vereenvoudiging, in plaats van als een spiegel van de menselijke complexiteit en als een activiteit die analytisch en strategisch denken bevordert. Ten slotte delen het huidige leesonderwijs en de beoordelingssystematiek ook een focus op basale functionele en informatieve vaardigheden. Deze focus doet geen recht aan het levenslange belang van geavanceerde leesvaardigheid voor kritisch denken, dat een voorwaarde is voor een goed functionerende democratie. Wij roepen daarom leesonderwijs en leesbevordering, samen met leesbeoordelingsystematiek en leesonderzoek, op om het belang van geavanceerde leesvaardigheid te erkennen als een vormend principe in het individuele leven en de samenleving. Leesonderwijs en leesbevordering moeten verder gaan dan het aanleren van functionele en informatieve basisvaardigheden aan schoolkinderen en zich richten op het levenslange persoonlijke ontwikkelingsproces dat door geavanceerde leesvaardigheid wordt versterkt. De leesbeoordelingsystematiek moet verder gaan dan gestandaardiseerde tests en kwalitatieve en beschrijvende gegevens omvatten om een gedetailleerde diagnose te kunnen stellen van de stand van zaken op het gebied van geavanceerde leesvaardigheid in onze samenleving. Leesonderzoek moet zijn focus verbreden naar disciplines als onderzoek naar informatiegedrag, onderwijs in informatiegeletterdheid, mediaontwerp, aandachtsonderzoek en neurowetenschappen, en een systematisch onderzoeksprogramma formeren waarin perspectieven op één lijn worden gebracht en fragmentatie wordt overwonnen. De toekomst van het lezen beïnvloedt de toekomst van onze samenleving. Een democratische samenleving, gebaseerd op geïnformeerde consensus tussen meerdere belanghebbenden, kan alleen slagen met veerkrachtige lezers, die beschikken over een geavanceerde leesvaardigheid. Beleidsmakers op alle terreinen moeten zich hiervan bewust zijn. Want, in de woorden van Margaret Atwood: ‘Als er geen jonge lezers en schrijvers zijn, zullen er binnenkort ook geen oudere meer zijn. De geletterdheid zal dood zijn, en de democratie … zal ook dood zijn’.